Μονοτονία και άλλες σκέψεις

Μονοτονία

Την μια μονότονην ημέραν άλλη
μονότονη, απαράλλακτη ακολουθεί. Θα γίνουν
τα ίδια πράγματα, θα ξαναγίνουν πάλι-
η όμοιες στιγμές μας βρίσκουνε και μας αφίνουν.

Μήνας περνά και φέρνει άλλο μήνα.
Αυτά που έρχονται κανείς εύκολα τα εικάζει
είναι τα χθεσινά τα βαρετά εκείνα.
Και καταντά το αύριο πια σαν αύριο να μη μοιάζει.

Κ. Π. Καβάφης
Edgar Degas

Οι γιορτές είναι επικίνδυνο πράγμα. Δεν πρόσεξα και με επηρέασαν. Όπως φαίνεται άλλωστε από την "εορταστική" μου ποιητική επιλογή. Όμως δύο καλά έχω ενα επισημάνω από όλο αυτό το εορταστικό μου "ταξίδι". Πρώτον, η ψυχική διάθεση είναι σαν τον καιρό, ποτέ δεν μένει σε μία μόνο κατάσταση. Δεύτερον, η μονοτονία από μόνη της δεν είναι κακό πράγμα. Πόσοι συνανθρωποι μας θα παρακαλούσανε για λίγη μονοτονία ή σταθερότητα, κοιτάζοντας με φόβο τις εναλλακτικές;

Ζωτική Τέχνη

Τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εμπειρία του να βλέπεις το πρωτότυπο ενός έργου τέχνης. Καλά τα βιβλία, καλά τα αντίγραφα, καλές οι ψηφιακές απεικονίσεις μεγάλης ευκρίνειας αλλά τίποτα μα τίποτα δεν συγκρίνεται με το πρωτότυπο.

Πριν μερικές μέρες ήμουν στο Σικάγο. Εκεί είχα την ευκαιρία να ξαναεπισκεφτώ το Art Institute of Chicago. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου που αν και δεν διαθέτει τεράστια συλλογή, παρουσιάζει στους χώρους του μερικά από τα πιο μεγαλοφυή έργα ζωγραφικής, όλων των εποχών.

Συνήθως όταν επισκέπτομαι μουσεία προτιμώ να είμαι μόνος. Ενώ το να μοιράζομαι την εμπειρία αυτή με κάποιον άλλον έχει τη γοητεία του το να είμαι μόνος μου δίνει μια άλλη ελευθερία στο σε ποια έργα θα αφεθώ και για πόση ώρα. Χρησιμοποιώ τη λέξη αφεθώ εσκεμμένα. Για να "δεις" ένα έργο χρειάζεται να αφήσεις να σου μιλήσει και να αφεθείς σε αυτά που έχει να σου πει. Είναι διάλογος. Είναι επαφή. Το ζωγραφικό έργο τέχνης από μόνο του δεν είναι παρά μπογιές πάνω σε έναν καμβά. Όμως απ΄ την άλλη πλευρά του καμβά υπάρχει μια ψυχή που ένιωσε την ανάγκη να δημιουργήσει για να μας πει πώς ήταν γι αυτόν να ζει. Τίποτε λιγότερο.

Αφέθηκα λοιπόν σ΄αυτή μου την επίσκεψη κι έζησα έτσι μιαν από τις ωραιότερες εμπειρίες της ζωής μου. Μονέ, Βαν Γκογκ, Μανέ, Πικάσο, Πισαρό, Ντεγκά. Τι μπορώ να πω που δεν θα φτωχαίνει την εμπειρία; Να ο οίστρος της ζωής μπροστά μου, τόσο γενναιόδωρα δοσμένος. Να η ζωντανή διαβεβαίωση πως η ζωή είναι και ωραία. Πως αξίζει να ζει κανείς.

Άστρο της αυγής

Άστρο της αυγής, όταν χαμήλωνες τα μάτια
οι ώρες μας ήταν πιο γλυκιές από το λάδι
πάνω στην πληγή, πιο πρόσχαρες από το κρύο νερό
στον ουρανίσκο, πιο γαλήνιες από τα φτερά του κύκνου.
Κρατούσες τη ζωή μας στην παλάμη σου...

Σεφέρης - από το Μυθιστόρημα

Ως Υπενθύμιση

"Το Φθινόπωρο, δεν μου φτάνουν τα χέρια, ο καμβάς και τα χρώματα για να ζωγραφίζω τα πανέμορφα πράγματα που βλέπω"

- Βινσεντ Βαν Γκογκ

Δε σημαίνει πως επειδή έχουμε μάτια ξέρουμε να βλέπουμε.

Τέλος Καλοκαιριού

Κοιτάζει το τέλος του καλοκαιριού και είναι ωραία.

Σε έναν ορίζοντα πέρα από ελπίδες ή θλίψη.

Ο χρόνος σταματά ή απλώς σωπαίνει.

Τα πράγματα βρίσκουν τη θέση τους.

Το αυτονόητο δηλώνει παρουσία.

Πίστη στις Αυταπάτες ή Αυταπάτη της Πίστης

Η αυταπάτη έχει δύο ουσιώδεις μορφές: την ελπίδα και την ανάμνηση. Η πρώτη ανήκει στον νέο η δεύτερη στον ενήλικα.

Κίρκεγκωρ

Όσο πιο νέος τόσο μεγαλύτερο θα είναι το κομμάτι των ελπίδων και όσο περνάει ο χρόνος τόσο θα αυξάνονται οι αναμνήσεις και θα μειώνονται οι προσδοκίες. Φαντάζομαι πως στη μέση ηλικία θα υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο.

Ο Κίρκεγκωρ μιλάει για αυταπάτες. Ίσως γιατί τόσο οι ελπίδες όσο και οι αναμνήσεις είναι έξω από το τώρα, ανήκουν σε άλλες χρονικές στιγμές.

Κι αν η ελπίδα είναι αυτή που μας κινεί προς το μέλλον και η ανάμνηση είναι ο απολογισμός της μέχρι τώρα ζωής μας, και αν είναι και τα δύο αυταπάτες, τι μας μένει; Το φευγαλέο "τώρα" που δεν είναι παρά ένα κινούμενο σημείο; Ούτε σε αυτό μπορεί ο άνθρωπος να κρατηθεί.

Καθόλου παράξενο που ο Κίρκεγκωρ καταλήγει στην πίστη. Αλλά ποια πίστη;

Αβάστακτη ελευθερία

Η δύναμη της οικογένειας, του περιβάλλοντος και όλων των άλλων συνθηκών μέσα στις οποίες μεγαλώσαμε δεν μας απαλλάσσουν, από την ελευθερία μας.

Όσο και να γυρίζουμε να κοιτάξουμε προς τα πίσω, ξανά και ξανά, τίποτα δεν αφαιρεί το βάρος την συνειδητοποίησης ότι εμείς φτιάχνουμε, αυτό που είμαστε.

Ιδού η ενοχή.

Glenn Gould

Με κανέναν άλλον πιανίστα δεν έχω ασχοληθεί τόσο όσο με τον Glenn Gould. Η ιδιοφυΐα του είναι τόσο εμφανής που δύσκολα να μην γοητευτεί κανείς από τις ερμηνείες του ακόμα κι όταν διαφωνεί απόλυτα με κάποιες από αυτές!

Στο συγκεκριμένο βίντεο παίζει Bach που είναι αναμφισβήτητα το δυνατό του σημείο και είναι συγκλονιστικός.

Vladimir Horowitz

Ξεκίνησα με το προηγούμενο ποστ παρουσιάζοντας κάποιους από τους αγαπημένους μου πιανίστες. Συνεχίζω σήμερα με τον Vladimir Horowitz.

Το Impromptu in G flat major D899 No.3 του Σούμπερτ είναι κομμάτι άφθαστης ομορφιάς και ευαισθησίας. Έκανα την αναφορά στον συνθέτη γιατί τείνουμε να επικεντρωνόμαστε στους εκτελεστές και ξεχνάμε καμιά φορά τους πραγματικούς δημιουργούς.

Η εκτέλεση είναι από συναυλία στη Βιέννη που αν δεν κάνω λάθος είναι η τελευταία ή μία από τις τελευταίες του πιανίστα. Το βίντεο ξεκινά με τον Horowitz να χρειάζεται σχεδόν μισό λεπτό για να καθίσει καλά και να ξεκινήσει την εκτέλεση του. Θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι ο βετεράνος αυτός πιανίστας έχει τρακ. Έτσι τουλάχιστον δείχνει. Σε κάθε περίπτωση, τα λίγα αυτά δευτερόλεπτα είναι κρίσιμα στο να ετοιμάσει τον εαυτό του αλλά και να φέρει το κοινό του δίπλα του.

Από τις πρώτες νότες ακούμε μια εκτέλεση χωρίς υπερβολές, με έμφαση στη μελωδία. Σε μια στιγμή ο φακός εστιάζει στα γερασμένα χέρια το πιανίστα. Τα δάχτυλα αγγίζουν και χαϊδεύουν με φυσικότητα τα πλήκτρα. Σημείο επαφής. Εκεί συναντιέται ο Horowitz με τον Συνθέτη. Στο βάθος φαίνονται μερικά πρόσωπα ακροατών, μαγεμένα.

Όταν το φακός επικεντρώνεται στο πρόσωπο του βλέπουμε την βαθιά, γαλήνια ικανοποίηση του πιανίστα. Δεν χρειάζονται μορφασμοί, δεν υπάρχουν συναισθηματικές εξάρσεις. Μονάχα η απόλυτη συγκέντρωση σε αυτό που κάνει.

Το τέλος του κομματιού συνοδεύεται, όπως είθισται από το χειροκρότημα του κοινού. Ένα χειροκρότημα που τουλάχιστον εμένα μου χαλάει την μαγεία που προϋπήρξε και με επαναφέρει βίαια στον κόσμο της καθημερινότητας.

Arthur Rubinstein

Όταν η εκτέλεση ενός έργου φθάνει αυτή την αβίαστη έκφραση το αποτέλεσμα αγγίζει την τελειότητα. Εκπληκτικός ο Arthur Rubinstein στο Liebestraum του Liszt.

Ζώντας το ανολοκλήρωτο

O Jung λέει πως η ζωή είναι ένα πείραμα που πρέπει να ολοκληρωθεί. Εμένα μου φαίνεται πως η ζωή είναι ένα πείραμα που αποκλείεται να ολοκληρωθεί.

Ο Φραντς Σούμπερτ δίπλα, κραυγαλέα απόδειξη.

Φεύγοντας από την ακροποταμιά

"Ο φόβος μπροστά στο Ανεξήγητο, όχι μονάχα φτώχυνε την ύπαρξη του ατόμου, μα περιόρισε ακόμα και τις σχέσεις του ανθρώπου προς τον άνθρωπο, τις τράβηξε έξω απ΄ το ποτάμι των απέραντων δυνατοτήτων, για να τις προφυλάξει σε μιαν ήσυχη, σίγουρη γωνιά της ακροποταμιάς .

Δε φταίει μονάχα η τεμπελιά, που οι σχέσεις των ανθρώπων επαναλαμβάνονται με τόση ανείπωτη μονοτονία, χωρίς ν΄ ανανεώνονται κάθε φορά: φταίει κι ο φόβος, ο φόβος μας μπροστά σε κάτι καινούργιο, που δε μπορούμε να προμαντέψουμε ποιο θάναι το τέλος του και που δεν έχουμε το κουράγιο ν΄ αναμετρηθούμε μαζί του.

Όμως, μονάχα εκείνος που είναι προετοιμασμένος για όλα, που δεν αρνείται τίποτα, ούτε και το αίνιγμα - μονάχα αυτός θα ζήσει τις σχέσεις ανθρώπου προς άνθρωπο σ΄ όλη τους τη ζωντάνια, και, σύγκαιρα, θα φτάσει ως το βάθος της δικιάς του της ύπαρξης."

Γράμματα σ΄ ένα νέο ποιητή
Rainer Maria Rilke

Ομολογώ πως ο συγγραφέας, μου φώτισε το ζήτημα από μία οπτική γωνία σχετικά άγνωστη για μένα.

Άλλη Ματιά

Διάβασα πρόσφατα το έργο του Στρατή Μυριβήλη "Η Ζωή εν Τάφω" και πολύ με άγγιξε. Σε σύγκριση με το παγκοσμίως γνωστό, αναλόγου θέματος, "Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο" σαφώς ανώτερο.

Πρόκειται για το ημερολόγιο ενός νέου, του Αντώνη Κωστούλα. Το βιβλίο ξεκινά με το θάνατο του νέου κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και συνεχίζει με την παρουσίαση του ημερολογίου του. Πρόκειται για έναν θάνατο εντελώς αντιηρωικό, ανόητο, τυχαίο. Ο Καμύ θα μιλούσε για την αποθέωση του παράλογου:

Η εισαγωγή αυτή δεν κρατά πάνω από δύο σελίδες. Όλο το υπόλοιπο βιβλίο είναι η παρουσίαση του ημερολογίου του νέου. Και όμως, τι διαφορά κάνουν οι δύο αυτές σελίδες! Τι διαφορά κάνει το ότι ο συγγραφέας επιλέγει να φέρει στο προσκήνιο τον θάνατο και να τον διατηρήσει έτσι σαν μία υποβόσκουσα απειλή σε όλο το υπόλοιπο της αφήγησης. Το κάθε τι αποκτά μια άλλη ένταση, μια άλλη βαρύτητα.

Φέρνω εδώ ένα απόσπασμα από το βιβλίο:

"Είναι πολύ παράξενο να βλέπει κανένας ανάσκελος τον ουρανό κατάματα. Βρίσκεσαι τότες μούτρο με μούτρο στο Θεό. "Ενώπιος ενωπίω και πρόσωπον πρός πρόσωπον". Τα θερισμένα καλαμπόκια μυρίζουν με μιά φρέσκη και δυνατή μυρουδιά, κι απ΄όλες τις μεριές τα τριξαλλούδια γεμίζουνε την ησυχία μέ τό κρυσταλλένιο τραγούδι τους. Πού κάθουνται κρυμμένα τόσες χιλιάδες μαμούδια; Τραγουδάνε μονάχα τη νύχτα σά σβήσουν όλοι οι θόρυβοι. Έτσι η νύχτα γιομίζει απ΄ αυτές τις δροσερές τρίλλιες, πού δέν ξέρει κανένας αν είναι οι φωνές των χορταριών γιά των άστρων. Τόσα μιλιούνια χρόνια τώρα γεννιούνται αυτά τα μαμούνια, τραγουδάνε όλα μαζί μές στη νύχτα, και πριν πεθάνουνε δίνουνε τα βιολάκια τους στα παιδιά τους για να κάνουν το ίδιο. Θα ΄ρτει θαρρείς μια νύχτα που θα ΄ναι πιά πολύ γριά η Γής, κι όλοι αυτοί οι μεγαλοφυείς αθρωποι που εφευρίσκουν τις τορπίλλες και τ΄ αεροπλάνα και τη μελινίτη θα ΄ναι ξαπλωμένοι στο χώμα, κι η αθρωπότητα θα ΄ναι ένας θρύλος ανάμεσα στα δέντρα. Μα και κείνη τη νύχτα όλα τα τριξαλλούδια θα βρούνε να τραγουδήσουν όλα μαζί κατ΄ απ΄τ΄ αμέτρητα αστέρια, σα να μην έγινε τίποτα σπουδαίο. Κι ο ουρανός θ΄ αθίσει πάλι τις ασημένιες απειράθες του, και θα σκύψει ν΄ αφουγκραστεί τα κρυσταλλένια βιολάκια, τυλιγμένος μες στο ίδο του ψυχρό μυστήριο."

Πρωτάρηδες

Όταν ήμουν μικρός οι μεγάλοι μου φαίνονταν σοφοί, δυνατοί και έμπειροι. Ήξεραν τα μυστικά της ζωής. Γνώριζαν όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζει κανείς.

Με το πέρασμα του χρόνου, καθώς έγινα κι εγώ ένας από τους "μεγάλους" κατάλαβα για τα καλά πόσο λίγα ήξεραν. Πόσο λίγα ξέρουμε όλοι μας.

Αποκτούμε εμπειρίες, σωρεύουμε γνώσεις. Όλα αυτά αφορούν ήδη βιώματα ξεπερασμένα. Ό,τι και να γνωρίζουμε, ό,τι και να έχουμε μάθει, η κάθε φάση της ζωής είναι διαφορετική και ποτέ δεν ήμαστε προετοιμασμένοι πλήρως. Οι προκλήσεις πάντα καινούργιες.

Θέλω να πω, κάθε φάση της ζωής μας έχει τόσο διαφορετικές απαιτήσεις, ανάγκες, αλλά και ευκαιρίες ώστε να απαιτείται κάθε φορά νέα αντιμετώπιση.

Είμαστε πρωτάρηδες, ασχέτως ηλικίας.

Διαδρομή

Ξεκίνησα να γράφω για να περιγράψω μια αίσθηση καλή, αποτέλεσμα μίας απόφασης που πήρα. Αίσθηση ανακούφισης αλλά και δύναμης. Ξεκίνησα να γράφω, αλλά έμεινα στη μέση. Τα όσα έγραφα ήταν ξερά και ανούσια. Ανυπομονούσα και βιαζόμουν.

Ήρθε στο νου μου τότε ένα ποίημα του Σεφέρη που αγαπώ πολύ. "Ένας Γέροντας στην Ακροποταμιά". Αντιγράφω κάποιους στίχους που ταιριάζουν με την φάση που προηγήθηκε για μένα.

"Κι όμως πρέπει να λογαριάσουμε πως προχωρούμε.
Να αισθάνεσαι δε φτάνει μήτε να σκέπτεσαι μήτε να κινείσαι
μήτε να κινδυνεύει το σώμα σου στην παλιά πολεμίστρα,
όταν το λάδι ζεματιστό και το λιωμένο μολύβι
αυλακώνουνε τα τειχιά

Κι όμως πρέπει να λογαριάσουμε κατά που προχωρούμε"


Σας έχω πει πόσο αγαπώ την ποίηση του Σεφέρη;

Στην καρδιά του Απριλίου

April is the cruellest month, breeding

Lillac out of the dead land, mixing
Memory and desire, stirring
Dull roots with spring rain.

Ο Απρίλης είναι ο σκληρότατος μήνας, γεννώντας
Πασχαλιές μέσ' απ΄ τη νεκρή γη, σμίγοντας
Μνήμη και πόθο, αφυπνίζοντας
Νωθρές ρίζες μ΄ανοιξιάτικη βροχή.

Τ.S. Eliot
Η Έρημη Χώρα
Μετάφραση, Παυλίνα Παμπούδη

Κρύβουν μια βαθιά αντίθεση οι στίχοι αυτοί. Ασκούν μια παράξενη γοητεία μέσα μου. Τι είναι αυτό που κάνει τον Απρίλι τον "σκληρότατο μήνα"¨; Αναρωτιόμουν κάποτε. Τώρα φοβάμαι πως ξέρω.

Ανθισμένη Αμυγδαλιά

Είναι μια περίοδος περίεργη για μένα. Κάπως χλιαρή. Ούτε κρύο, ούτε ζέστη. Μεταβατική. Χωρίς να είναι ξεκάθαρο το προς τα που θα είναι η μετάβαση.

Έτσι, διάλεξα να αναζητήσω λίγη έμπνευση ζωής από την τέχνη. Βρήκα την ανθισμένη αυτή αμυγδαλιά του Βαν Γκονγκ. Κοιτάζοντας την χάνομαι στην ομορφιά της. Και συνεχίζω.

Ανθισμένη Αμυγδαλιά
1890
Μουσείο Βαν Γκονγκ

Μεγάλη Εβδομάδα

Η μεγάλη εβδομάδα, για μένα είναι ταυτισμένη, με έναν προτεστάντη. Μιλάω για τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Σ΄ αυτόν βρίσκω το μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής καθώς συναντά το υπερβατικό. Εκφρασμένο με τρόπο τέτοιο που λες και ενσαρκώνει το Θείο μέσα στην ανθρώπινη δημιουργία. Ακούστε τα Κατά Ματθαίον Πάθη, Ακούστε τα Κατά Ιωάννη Πάθη. Ανυπέρβλητα δημιουργήματα της ανθρώπινης ψυχής. Αν υπήρχε Θεός ο Μπαχ θα ήταν επάξια δίπλα του ως ένας από τους εκλεκτούς του.

Τάδε έφη

«"Προς τι ζούμε; Τα πάντα είναι μάταια! Ζωή - σημαίνει αέρας κοπανιστός, ζωή σημαίνει να καίγεσαι κι όμως να μη ζεσταίνεσαι."

Τέτοιες παλιομοδίτικές φλυαρίες θεωρούνται ακόμη και σήμερα "σοφία". Αυτό όμως που είναι παλιό και μυρίζει κλεισούρα, το τιμούν γι΄αυτό το λόγο περισσότερο. Ακόμα και η μούχλα εξευγενίζει.
...
Άνθρωποι τέτοιου είδους κάθονται στο τραπέζι και δεν φέρνουν τίποτα μαζί τους, ούτε καν μια καλή πείνα: - και μόνο βλαστημούν "τα πάντα είναι μάταια!"

Αλλά το να τρώει κανείς και να πίνει καλά, ώ αδελφοί μου, δεν είναι καθόλου μάταιη τέχνη!
Σπάστε για μένα τις πλάκες των μονίμως δυσαρεστημένων!»

Για τις παλιές και καινούριες πλάκες
Έτσι Μίλησε ο Ζαρατούστρα
Νίτσε
Μετάφραση Ζήσης Σαρίκας

Ημέρα της ποίησης

Σαν μέρα αφιερωμένη στην ποίηση η 21η Μαρτίου είναι ιδανική. Εαρινή ισημερία, επίσημη αρχή της άνοιξης.

Βρήκα στο ιστολόγιο ποιείν πολλούς ορισμούς της ποιήσης και παραθέτω αυτήν που μου άρεσε περισσότερο:


"Εάν το ποίημα δεν γεννιέται με την ίδια φυσικότητα των φύλλων πάνω στα δέντρα είναι καλύτερα να μην γεννιέται καθόλου".

John Keats

Προς καλοκαίρι

Να σ’ αγναντεύω θάλασσα, να μη χορταίνω,
απ’ το βουνό ψηλά
στρωτή και καταγάλανη και μέσα να πλουταίνω
απ’ τα μαλάματά σου τα πολλά.
...
Να ταξιδεύουν στον αγέρα τα νησάκια, οι κάβοι,
τ΄ακρόγιαλα σα μεταξένιοι αχνοί
και με τους γλάρους συνοδιά, κάποτ΄ ένα καράβι
ν΄ ανοίγουν να σε παίρνουν οι ουρανοί.
...
Έτσι να στέκω θάλασσα, παντοτεινέ έρωτα μου,
με μάτια να σε χαίρομαι θολά
και νάναι τα μελλούμενα στην άπλα σου μπροστά μου,
πίσω κι αλάργα βάσανα πολλά.

Κ. Βάρναλης

Άνοιξη πια. Αμφιβολία δεν έμεινε καμιά. Πειράζει που κοιτάζω λίγο πιο πέρα, προς το καλοκαιράκι;

Ήθελα να στο πω

Καμιά φορά ο πόνος ή ο φόβος, σε τρυφερή ηλικία, πλάθει το είναι μας έτσι που μετά άντε να το αλλάξεις.

Αλλάζει ε; Πως;
Δεν είναι εύκολο, γίνεται όμως.
Μα πως;
Χαραγμένο μονοπάτι δεν υπάρχει και οι δρόμοι οι γνωστοί άχρηστοι είναι καθώς οδηγούν στα ίδια μέρη που γνωρίζεις ήδη.
Γίνεται λες, το πιστεύεις όμως;
Ναι! Ευτυχώς!

Από αυτά που μένουν

Ευχαριστώ τον Christophorus για την πρόσκληση στο παιχνίδι των πέντε λέξεων. Να τι μου βγήκε:

Ο χρόνος κυλάει, έτσι το θέλει η ζωή. Λίγα κρατάει η μνήμη. Κάποιες παραλίες ξαπλωμένοι στην άμμο με τον ήλιο να καίει ανελέητα. Νύχτες καλοκαιριού με την σελήνη ν΄ απλώνει το πόδι της στη θάλασσα. Το χάδι που επέτρεψε ένας γάτος. Κάποιοι ήχοι βελούδινοι σαν από βιολοντσέλο. Ο χρόνος κυλάει στο σώμα, στο νου και στην ψυχή.

Τόσο πολύ

"Μην φύγετε από τη ζωή αυτή χωρίς να έχετε διαβάσει το..." έλεγε κάποιος γνωστός για ένα έργο του Σαίξπηρ. Δεν το έχω διαβάσει ακόμα και έχω ξεχάσει και τον τίτλο! Τώρα θα "αναγκαστώ" να διαβάσω όλα τα έργα του. Μάλλον καλύτερα έτσι. Αλλά όταν ακούω κάποιον να μιλάει με πάθος για ένα έργο τέχνης συγκινούμαι και το σέβομαι.

Είναι όπως όταν έρχεται φίλος από ταξίδι μακρινό σε εξωτική χώρα και σου περιγράφει με τις ώρες τις εμπειρίες του αλλά ξέρεις πως μόνο αν πας κι εσύ μπορεί κάτι παρόμοιο να νιώσεις. Γιατί οι εμπειρίες δεν μεταδίδονται με τις περιγραφές και το μόνο που σου μένει είναι το πάθος αυτού που περιγράφει και ξέρεις πως κάτι υπάρχει εκεί που αξίζει ίσως να το γνωρίσεις κι εσύ.

Έχετε κάποιο βιβλίο, μουσικό κομμάτι, ή άλλο έργο τέχνης για το οποίο θα θέλατε να φωνάξετε "Μην φύγεις απ΄τη ζωή χωρίς...";

Ας ξεκινήσω. Η λίστα θα μπορούσε να είναι μεγάλη, για σήμερα όμως...

Μπετόβεν, Κουαρτέτο εγχόρδων Op.95 σε Φα Ελάσσονα

Πραγματικότητες

"Όλα είναι ύπνος γύρω μας. Η πραγματικότητα δεν αποκαλύπτεται παρά φωτισμένη από μια ποιητική αχτίδα"

George Braque

«Συλλογιέμαι πως η ζωή είναι μια πολύ θλιβερή φάρσα, επειδή έχουμε μέσα μας, χωρίς να ξέρουμε ούτε πώς, ούτε γιατί, ούτε από ποιον, την ανάγκη να απατάμε συνεχώς τον εαυτό μας με τη δημιουργία μιας πραγματικότητας (μια για τον καθένα και ποτέ την ίδια για όλους), η οποία κάπου κάπου αποκαλύπτεται όχι μόνο μάταιη αλλά και απατηλή. Όποιος έχει καταλάβει το παιχνίδι, δεν έχει αυταπάτες, όμως για εκείνον που καταφέρνει να μην αυταπατάται πια, η ζωή παύει να έχει και ουσία και ευχαρίστηση. Έτσι είναι.

Η τέχνη μου είναι γεμάτη πικρή συμπόνια για όλους εκείνους που αυταπατώνται. Αυτή, όμως, η συμπόνια δεν μπορεί να μην ακολουθιέται από τον άγριο εμπαιγμό της μοίρας που έχει καταδικάσει τον άνθρωπο στην αυταπάτη. Αυτή με λίγα λόγια, είναι η αιτία της πίκρας στην τέχνη μου και στη ζωή..»

Luigi Pirandello
Περιοδικό “Lettere”, Ρώμη 1924

Δύο απόψεις για την πραγματικότητα ιδωμένες από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Για τον Braque η ποιητική ματιά είναι αυτή που φωτίζει την πραγματικότητα. Ενώ για τον Πιραντέλο ο υποκειμενισμός στην προσέγγιση της πραγματικότητας είναι αναπόφευκτος και ταυτόχρονα πηγή πικρίας.

Ο πρώτος μοιάζει να είναι υπερβατικός με την έννοια πως αναζητά μια διαφορετική και ίσως πιο ουσιαστική πραγματικότητα σε κάτι πέρα από την καθημερινή εμπειρία, στην ποίηση. Ενώ ο άλλος φαίνεται να επιθυμεί ακόμα τη σταθερότητα μιας πιο στέρεας πραγματικότητας γνωρίζοντας όμως απόλυτα το ανέφικτο της αναζήτησης του.

Μου αρέσει η προσέγγιση του Μπρακ και δεν τη βρίσκω ασύμβατη με αυτή του Πιραντέλο. Και οι δύο, με τον τρόπο τους ο καθένας, λένε πως η πραγματικότητα απαιτεί τη δική μας συμμετοχή. Είτε δημιουργικά ως ποιητική αναζήτηση, είτε ανιχνευτικά ως κοίταγμα της αυταπάτης, είτε ακόμα και παθητικά ως αποδοχή του κοινώς παραδεκτού.

Έχουμε ευθύνη για την πραγματικότητα μας.

Πίνακες: Chuck Anzalone, Rene Magritte

Πρόκληση

Τα όστρακόδερμα ζουν ήσυχα τη σύντομη ζωή τους και πεθαίνοντας αφήνουν πίσω μια μικρή ομορφιά, ένα κοχύλι. Πόσοι από μας μπορούν να πουν το ίδιο;

Περι σχετικότητος του χρόνου

Σαν με ρωτούν «πόσο είναι;», απαντώ σε μήνες. Μιλάω για την ηλικία των δυο μου γιων. Δεκαεννέα μηνών απάντησα σήμερα μόλις το πρωί. Κανείς τους δεν παραξενεύτηκε.

Μα όταν πρόκειται για μένα, ούτε που σκέφτηκα να πω: «Σαράντα δύο χρόνων και πέντε μηνών περίπου». Θα ήτανε τουλάχιστον εκκεντρικό, ίσως γελοίο. Τι έγινε, μήπως οι μήνες έχασαν τη σημασία τους;

Ύστερα η σκέψη πέφτει στον πατέρα μου. Σήμερα που γράφω τις λέξεις αυτές είναι 32.131 ημερών. Δεν φαίνεται και τόσο δα πολύ για μια ζωή ολόκληρη. Κι όμως πρόκειται για περίπου ογδόντα οκτώ στροφές της γης γύρω απ΄ τον ήλιο.

Τριαντα δύο χιλιάδες εκατόν τριάντα μία. Περίεργος τρόπος θα μου πεις να λες την ηλικία. Κι όμως, αν το καλοσκεφτείς, στην ηλικία του, φαίνεται να ταιριάζει περισσότερο.

Στις παραλίες του χειμώνα

Το τυχαίο μας χαρίζει καμιά φορά πράγματα πολύτιμα. Είναι όπως όταν περπατάς σε ερημική παραλία του χειμώνα, βυθισμένος στη σκέψη σου και ξαφνικά το μάτι πέφτει σε μικρό, ταπεινό κοχύλι, φθαρμένο πλην όμορφο, μισοχωμένο στην άμμο.




Διάβαζα σήμερα το doncat, το μπλογκ του Ν. Δήμου και σε ένα σχόλιο της paragraphos βρήκα υπότιτλο για το δικό μου μπλογκ. Παραθέτω το υπέροχο ποίημα ολόκληρο:


Δεν ήταν άλλη η αγάπη μας
έφευγε ξαναγύριζε και μας έφερνε
ένα χαμηλωμένο βλέφαρο πολύ μακρινό
ένα χαμόγελο μαρμαρωμένο, χαμένο
μέσα στο πρωινό χορτάρι
ένα παράξενο κοχύλι που δοκίμαζε
να το εξηγήσει επίμονα η ψυχή μας.

H αγάπη μας δεν ήταν άλλη ψηλαφούσε
σιγά μέσα στα πράγματα που μας τριγύριζαν
να εξηγήσει γιατί δε θέλουμε να πεθάνουμε
με τόσο πάθος.

Kι αν κρατηθήκαμε από λαγόνια κι αν αγκαλιάσαμε
μ' όλη τη δύναμή μας άλλους αυχένες
κι αν σμίξαμε την ανάσα μας με την ανάσα
εκείνου του ανθρώπου
κι αν κλείσαμε τα μάτια μας, δεν ήταν άλλη
μονάχα αυτός ο βαθύτερος καημός να κρατηθούμε
μέσα στη φυγή.

Σεφέρης

Amadeus

Η ευτυχία είναι ώρες-ώρες πράγμα απλό. Όπως το να επιστρέφεις στο σπίτι σου μετά από δημιουργική συνάντηση με αγαπημένα πρόσωπα, μέσω άδειου αυτοκινητόδρομου, ακούγοντας στη διαπασών τους Γάμους του Φίγκαρο του Μότσαρτ.

Αυτά έγιναν το βράδυ της 29ης Ιανουαρίου 2007, ημέρας της ζωής μου.

Τα Κρίνα του Αγρού

«Ω, εσείς βαθυστόχαστοι δάσκαλοι της απλότητας, δεν θα ήταν άραγε δυνατόν να βρει κανείς τη στιγμή μιλώντας; Όχι, μόνο σιωπώντας βρίσκει κανείς τη στιγμή. Όταν κάποιος μιλά, έστω για να πει μία και μόνη λέξη, χάνει τη στιγμή – η στιγμή είναι μόνο στη σιωπή.

Επειδή οι άνθρωποι δεν μπορούν να σωπάσουν σπάνια αναγνωρίζουν πότε είναι η στιγμή και πως να την αξιοποιήσουν σωστά. Δεν μπορεί να σιωπήσει και να περιμένει, γι αυτό και η στιγμή δεν έρχεται ποτέ α΄ αυτόν. Δεν μπορεί να σιωπήσει γι αυτό και δεν αντιλαμβάνεται την στιγμή ακόμα και παρουσιαστεί μπροστά του. Αν και γεμάτη νόημα, η στιγμή δεν προειδοποιεί με κάποιο μήνυμα για την έλευση της. Έρχεται πολύ ξαφνικά, όταν έρχεται.

Ούτε έρχεται με θόρυβο και με φωνές, όσο μεγάλη σημασία και αν έχει το μήνυμα που φέρνει. Όχι, έρχεται απαλά, με βήμα πιο ελαφρύ από το ελαφρύτερο πάτημα οποιουδήποτε πλάσματος καθώς έρχεται με το ελαφρύ βήμα του ξαφνικού. Συνεπώς πρέπει κανείς να είναι απολύτως σιωπηλός για να νιώσει πως «τώρα είναι εδώ». Και αμέσως φεύγει. Γι αυτό πρέπει κανείς να ήταν απόλυτα σιωπηλός για να την αξιοποιήσει.

Και όμως όλα εξαρτώνται από τη στιγμή. Πράγματι, η δυστυχία στις ζωές της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων είναι αυτή, ότι δεν αντιλήφθηκαν ποτέ τη στιγμή, ότι στις ζωές τους το αιώνιο και το εφήμερο παρέμειναν χωρισμένα. Και γιατί; Επειδή δεν μπορούσαν να σιωπήσουν.»

Σαίρεν Κίρκεγκωρ
Τα κρίνα του αγρού και τα πετεινά του ουρανού
(14 Μαίου, 1849)
μετάφραση, Α. Χαρισιάδης

Από τους φιλοσόφους όλους ο πιο αγαπημένος. Πηγή έμπνευσης αστείρευτη. Δυσπρόσιτος σε όποιον βιάζεται και θέλει να ακούσει εύκολες κουβέντες . Λυρικός όταν το θέλει, τεχνίτης στο γράψιμο. Με χιούμορ και πνεύμα. Δάσκαλος σπουδαίος, γενναιόδωρος. Ψυχολόγος πριν από τους ψυχολόγους. Πατέρας της σύγχρονης υπαρξιακής σκέψης. Και κυρίως τολμηρός όσο κανείς στο να ακολουθήσει τον δρόμο τον δικό του.

Θέλει μερικούς αιώνες ακόμα να απλωθεί το μήνυμα του και να αγγίξει περισσότερους. Θα γίνει όμως κι αυτό γιατί τα μεγάλα πνεύματα δεν χάνονται παρά βρίσκουν αργά και σταθερά τη θέση τους στις ζωές μας.

Ναι, στις ζωές μας και όχι στον κόσμο των ιδεών, αρκετά πια μ΄ αυτές. Γιατί όπως είπε κι ο άλλος αγαπημένος, ο Νίτσε: "Να γράφεις με το αίμα σου αλλιώς καλύτερα να σιωπάς".

Απολαύσεις

Η ζωή είναι ωραία. Για όσους δε με γνωρίζετε, είμαι ιδιοκτήτης μικρού βιβλιοπωλείου στην Πόλη. Έχω έναν πιστό υπηρέτη που μου φέρνει κάθε πρωί αγαπημένες λιχουδιές. Νεράκι πάντα υπάρχει διαθέσιμο, δροσερό και καθαρό, όπως μου αρέσει. Ο υπηρέτης είναι ήσυχος και όλη τη μέρα δεν με ενοχλεί. Κάθεται δίπλα στο ταμείο ή ξεσκονίζει τα βιβλία μου. Οι λίγοι πελάτες που μπαινοβγαίνουν είναι ό,τι πρέπει για να σπάσουν τη ρουτίνα της ημέρας. Η πιο αγαπημένη μου ασχολία είναι να κάθομαι στη βιτρίνα ξαπλωμένος πάνω σε βιβλία και να απολαμβάνω τον υπνάκο μου. Όταν δεν κοιμάμαι παρατηρώ τα δίποδα που με κοιτάζουν με θαυμασμό από την έξω μεριά της βιτρίνας. Αν βαρεθώ, δίνω ένα σάλτο και βγαίνω έξω. Ανηφορίζω λίγα μέτρα και βρίσκομαι στην κοσμοπολίτικη μεγάλη οδό του Πέρα. Εκεί κάθομαι ανεβασμένος σε έναν ψηλό τοίχο και παρατηρώ τα πλήθη να πηγαινοέρχονται. Επιστρέφω όταν πεινάσω, άλλωστε δε θέλω να ανησυχεί και ο πιστός μου υπηρέτης.

Aimez-vous Wagner?

Α, ναι, Βάγκνερ και πάλι, μετά από πολύ καιρό.

Το Μαγικό Βουνό μου

Οι γιορτές μου έκαναν πολύτιμο δώρο, αρκετό ελεύθερο χρόνο μετά από πολύ καιρό και βρήκα ευκαιρία να τελειώσω το Μαγικό Βουνό που ήταν στοιβαγμένο πάνω σε ένα τραπεζάκι εδώ και αρκετούς μήνες. Αριστούργημα, μεγαλοφυές, υπέροχο. Κούφια επίθετα θα μου πεις, αλλά όταν είμαι ενθουσιασμένος για κάτι, λίγο με ενδιαφέρει το να είμαι ακριβής και συγκρατημένος.

Μόνο αν έχει ζήσει κανείς στο Μαγικό Βουνό φιλοξενημένος από την έντεχνη γραφίδα του συγγραφέα μπορεί να νιώσει τον ενθουσιασμό μου. Και πάλι δεν υπάρχει εγγύηση πως αυτόματα θα νιώσει κανείς παρόμοια συναισθήματα. Δεν είναι εύκολο βιβλίο. Χρειάζεται και αυτή η ευτυχισμένη σύμπτωση, η καλή συγκυρία όπου το κατάλληλο ανάγνωσμα συναντά τον αναγνώστη να βρίσκεται στην κατάλληλη στιγμή. Σε κάθε διαφορετική φάση της ζωής μας το ίδιο βιβλίο θα προσφέρει κάτι διαφορετικό.

Για μένα ήταν μια βιωματική παρουσίαση όλων των υπαρξιακών ζητημάτων. Θάνατος, ελευθερία, υπαρξιακή μοναξιά, νόημα της ύπαρξης, αγωνία (angst), υπαρξιακή ενοχή, αυθεντικότητα. Όλα είναι εκεί και όλα αναδύονται αβίαστα και πειστικά μέσα από την επταετή παραμονή του Χανς Κάστορπ και των υπόλοιπων πρωταγωνιστών στο Ελβετικό σανατόριο. Σε αυτά τα θέματα είμαι ευαισθητοποιημένος την περίοδο αυτή, αυτά συνάντησα και στο βιβλίο. Ένας κοινωνιολόγος, ένας ιστορικός, ένας ανθρωπολόγος, ένας φιλόσοφος, ένας θεολόγος, και ούτω καθεξής, θα έβλεπαν οπωσδήποτε διαφορετικά πράγματα στο τόσο πλούσιο αυτό βιβλίο.

Ο Χανς Κάστορπ είναι ο ήρωας αλλά δεν είναι ηρωικός. Κάθε άλλο. Δεν είναι παρά μία μετριότητα που στην αφέλεια της ώρες-ώρες μας κάνει να απελπιζόμαστε. Και όμως, με αυτόν τον ήρωα ο Τόμας Μαν φωτίζει όλες τις προκλήσεις της ύπαρξης με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Είναι ελεύθερος ενώ ταυτόχρονα είναι απολύτως έγκλειστος και απομονωμένος. Είναι περιτριγυρισμένος από τον θάνατο αλλά αρνείται να ξεκινήσει τη δική του ζωή. Αναβάλλει, χωρίς να γνωρίζει αν έχει την πολυτέλεια αυτή. Είναι ερωτευμένος με τρόπο εφηβικό και εν τέλει μάταιο. Είναι ανώριμος, είναι αφελής αλλά ταυτόχρονα είναι και ανοικτός στις επιδράσεις του περιβάλλοντος του. Δεν είναι ήρωας στατικός. Εξελίσσεται, αλλάζει, ωριμάζει. Καταφέρνει τελικά να φύγει από το Μαγικό Βουνό. Ο Χανς Κάστορπ ενηλικιώνεται. Όσο μπορεί, ατελώς και με πισωγυρίσματα, με το δικό τους ρυθμό και τρόπο. Πως αλλιώς;

Ο Χανς Κάστορπ είναι και ένας καθρέπτης και σαν τέτοιος μας φέρνει μέγιστη αμηχανία. Δεν μας αρέσει, δεν το παραδεχόμαστε αλλά ίσως δεν διαφέρουμε και πολύ από τον Χανς Κάστορπ. Είναι τόσο εύκολο να αφεθούμε στην γοητεία του Μαγικού Βουνού, στην οργιαστική αυτή ελευθερία – ανευθυνότητα, που το βουνό αυτό συμβολίζει, ώστε ο πειρασμός να αναβάλλουμε την συνειδητή ύπαρξη μας εις το διηνεκές είναι τεράστιος.

Εις την Πόλη

Με ρώτησες, τι είναι αυτό που μας κάνει να ξαναγυρνάμε στον τόπο που γεννηθήκαμε, στον τοπο που μεγαλώσαμε. Δεν έχω εύκολη απάντηση. Μπορώ μονάχα να μοιραστώ μερικά πράγματα για τον δικό μου τόπο, για το δικό μου ταξίδι που είναι ταξίδι αποχωρισμού και επιστροφής μαζί.

Γεννήθηκα στην Πόλη, στο Μόδι του Kadikoy (αρχαία Χαλκηδόνα), στην ασιατική πλευρά της Πόλης. Μεγαλώσαμε ως Έλληνες. Αυτή ήταν η ταυτότητα μας. Φύγαμε κυνηγημένοι και φοβισμένοι. Καταλήξαμε στην Ελλάδα. Ήμουν λίγο μικρότερος από 11 χρονών. Ξεριζωθήκαμε. Η Ελλάδα θα ήταν ο τόπος μας πια.

Παλαιό Φάληρο ήταν ο νέος τόπος διαμονής μας. Μείναμε εκεί πολλά χρόνια. Αγάπησα και αγαπώ το Φάληρο, είναι η δεύτερη πατρίδα μου. Έτσι μ΄ αρέσει να το αποκαλώ τώρα.

Με την Πόλη τα πράγματα υπήρξαν πιο πολύπλοκα. Ο αποχωρισμός ήταν τραύμα. Δεν το ήξερα. Χρειάστηκε πολύς καιρός, εσωτερικές διεργασίες και πολλή δουλειά για να υποψιαστώ πως το κεφάλαιο Πόλη μόνο νεκρό δεν ήταν μέσα μου. Μίλησα με άλλους Κωνσταντινουπολίτες, άκουσα τις ιστορίες τους. Ζυμώθηκε το πράγμα μέσα μου.

Η Πόλη δεν είναι ένας γεωγραφικός τόπος είναι κομμάτι της ψυχής μου. Λίγο με ενδιαφέρει το πόσο έχει αλλάξει. Λίγο με ενδιαφέρει το ποιοι την κατοικούν σήμερα. Μέρος αυτού που είμαι είναι για πάντα δεμένο με τις πρώτες εκείνες εικόνες, ήχους, αρώματα που έζησα εκεί.

Επιστρέψαμε στην Πόλη το 2004. Για ένα ταξίδι. Όλη η οικογένεια μαζί. Ήταν ένα "κλείσιμο" που όλοι χρειαζόμασταν. Ήταν ένα χρέος προς τους ίδιους μας τους εαυτούς. Σήμαινε πολλά. Τα περισσότερα δεν ειπώθηκαν με λόγια. Δεν υπήρχε ανάγκη. Είμαστε εξαιρετικά τυχεροί που το καταφέραμε. Ο χρόνος πάντα πιέζει. Οι γονείς δεν θα είναι για πάντα μαζί μας. Το ξέραμε και το ήξεραν.

Αυτό το "κλείσιμο" ήταν ταυτόχρονα μια αρχή. Αρχή μιας νέας σχέσης με την Πόλη. Με την Πόλη μου. Την σύγχρονη και την παλιά, την πραγματική και αυτήν του φαντασιακού μου.

Το 2006 πηγα ξανά στην Πόλη μαζί με τη Φ. Μαζί της το γνώριμο τοπίο απέκτησε μιαν άλλη φρεσκάδα. Η Πόλη δεν είναι πια μόνο νοσταλγικό παρελθόν, έγινε και ζωντανό παρόν. Το ταξίδι συνεχίζεται...