Amadeus

Η ευτυχία είναι ώρες-ώρες πράγμα απλό. Όπως το να επιστρέφεις στο σπίτι σου μετά από δημιουργική συνάντηση με αγαπημένα πρόσωπα, μέσω άδειου αυτοκινητόδρομου, ακούγοντας στη διαπασών τους Γάμους του Φίγκαρο του Μότσαρτ.

Αυτά έγιναν το βράδυ της 29ης Ιανουαρίου 2007, ημέρας της ζωής μου.

Τα Κρίνα του Αγρού

«Ω, εσείς βαθυστόχαστοι δάσκαλοι της απλότητας, δεν θα ήταν άραγε δυνατόν να βρει κανείς τη στιγμή μιλώντας; Όχι, μόνο σιωπώντας βρίσκει κανείς τη στιγμή. Όταν κάποιος μιλά, έστω για να πει μία και μόνη λέξη, χάνει τη στιγμή – η στιγμή είναι μόνο στη σιωπή.

Επειδή οι άνθρωποι δεν μπορούν να σωπάσουν σπάνια αναγνωρίζουν πότε είναι η στιγμή και πως να την αξιοποιήσουν σωστά. Δεν μπορεί να σιωπήσει και να περιμένει, γι αυτό και η στιγμή δεν έρχεται ποτέ α΄ αυτόν. Δεν μπορεί να σιωπήσει γι αυτό και δεν αντιλαμβάνεται την στιγμή ακόμα και παρουσιαστεί μπροστά του. Αν και γεμάτη νόημα, η στιγμή δεν προειδοποιεί με κάποιο μήνυμα για την έλευση της. Έρχεται πολύ ξαφνικά, όταν έρχεται.

Ούτε έρχεται με θόρυβο και με φωνές, όσο μεγάλη σημασία και αν έχει το μήνυμα που φέρνει. Όχι, έρχεται απαλά, με βήμα πιο ελαφρύ από το ελαφρύτερο πάτημα οποιουδήποτε πλάσματος καθώς έρχεται με το ελαφρύ βήμα του ξαφνικού. Συνεπώς πρέπει κανείς να είναι απολύτως σιωπηλός για να νιώσει πως «τώρα είναι εδώ». Και αμέσως φεύγει. Γι αυτό πρέπει κανείς να ήταν απόλυτα σιωπηλός για να την αξιοποιήσει.

Και όμως όλα εξαρτώνται από τη στιγμή. Πράγματι, η δυστυχία στις ζωές της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων είναι αυτή, ότι δεν αντιλήφθηκαν ποτέ τη στιγμή, ότι στις ζωές τους το αιώνιο και το εφήμερο παρέμειναν χωρισμένα. Και γιατί; Επειδή δεν μπορούσαν να σιωπήσουν.»

Σαίρεν Κίρκεγκωρ
Τα κρίνα του αγρού και τα πετεινά του ουρανού
(14 Μαίου, 1849)
μετάφραση, Α. Χαρισιάδης

Από τους φιλοσόφους όλους ο πιο αγαπημένος. Πηγή έμπνευσης αστείρευτη. Δυσπρόσιτος σε όποιον βιάζεται και θέλει να ακούσει εύκολες κουβέντες . Λυρικός όταν το θέλει, τεχνίτης στο γράψιμο. Με χιούμορ και πνεύμα. Δάσκαλος σπουδαίος, γενναιόδωρος. Ψυχολόγος πριν από τους ψυχολόγους. Πατέρας της σύγχρονης υπαρξιακής σκέψης. Και κυρίως τολμηρός όσο κανείς στο να ακολουθήσει τον δρόμο τον δικό του.

Θέλει μερικούς αιώνες ακόμα να απλωθεί το μήνυμα του και να αγγίξει περισσότερους. Θα γίνει όμως κι αυτό γιατί τα μεγάλα πνεύματα δεν χάνονται παρά βρίσκουν αργά και σταθερά τη θέση τους στις ζωές μας.

Ναι, στις ζωές μας και όχι στον κόσμο των ιδεών, αρκετά πια μ΄ αυτές. Γιατί όπως είπε κι ο άλλος αγαπημένος, ο Νίτσε: "Να γράφεις με το αίμα σου αλλιώς καλύτερα να σιωπάς".

Απολαύσεις

Η ζωή είναι ωραία. Για όσους δε με γνωρίζετε, είμαι ιδιοκτήτης μικρού βιβλιοπωλείου στην Πόλη. Έχω έναν πιστό υπηρέτη που μου φέρνει κάθε πρωί αγαπημένες λιχουδιές. Νεράκι πάντα υπάρχει διαθέσιμο, δροσερό και καθαρό, όπως μου αρέσει. Ο υπηρέτης είναι ήσυχος και όλη τη μέρα δεν με ενοχλεί. Κάθεται δίπλα στο ταμείο ή ξεσκονίζει τα βιβλία μου. Οι λίγοι πελάτες που μπαινοβγαίνουν είναι ό,τι πρέπει για να σπάσουν τη ρουτίνα της ημέρας. Η πιο αγαπημένη μου ασχολία είναι να κάθομαι στη βιτρίνα ξαπλωμένος πάνω σε βιβλία και να απολαμβάνω τον υπνάκο μου. Όταν δεν κοιμάμαι παρατηρώ τα δίποδα που με κοιτάζουν με θαυμασμό από την έξω μεριά της βιτρίνας. Αν βαρεθώ, δίνω ένα σάλτο και βγαίνω έξω. Ανηφορίζω λίγα μέτρα και βρίσκομαι στην κοσμοπολίτικη μεγάλη οδό του Πέρα. Εκεί κάθομαι ανεβασμένος σε έναν ψηλό τοίχο και παρατηρώ τα πλήθη να πηγαινοέρχονται. Επιστρέφω όταν πεινάσω, άλλωστε δε θέλω να ανησυχεί και ο πιστός μου υπηρέτης.

Aimez-vous Wagner?

Α, ναι, Βάγκνερ και πάλι, μετά από πολύ καιρό.

Το Μαγικό Βουνό μου

Οι γιορτές μου έκαναν πολύτιμο δώρο, αρκετό ελεύθερο χρόνο μετά από πολύ καιρό και βρήκα ευκαιρία να τελειώσω το Μαγικό Βουνό που ήταν στοιβαγμένο πάνω σε ένα τραπεζάκι εδώ και αρκετούς μήνες. Αριστούργημα, μεγαλοφυές, υπέροχο. Κούφια επίθετα θα μου πεις, αλλά όταν είμαι ενθουσιασμένος για κάτι, λίγο με ενδιαφέρει το να είμαι ακριβής και συγκρατημένος.

Μόνο αν έχει ζήσει κανείς στο Μαγικό Βουνό φιλοξενημένος από την έντεχνη γραφίδα του συγγραφέα μπορεί να νιώσει τον ενθουσιασμό μου. Και πάλι δεν υπάρχει εγγύηση πως αυτόματα θα νιώσει κανείς παρόμοια συναισθήματα. Δεν είναι εύκολο βιβλίο. Χρειάζεται και αυτή η ευτυχισμένη σύμπτωση, η καλή συγκυρία όπου το κατάλληλο ανάγνωσμα συναντά τον αναγνώστη να βρίσκεται στην κατάλληλη στιγμή. Σε κάθε διαφορετική φάση της ζωής μας το ίδιο βιβλίο θα προσφέρει κάτι διαφορετικό.

Για μένα ήταν μια βιωματική παρουσίαση όλων των υπαρξιακών ζητημάτων. Θάνατος, ελευθερία, υπαρξιακή μοναξιά, νόημα της ύπαρξης, αγωνία (angst), υπαρξιακή ενοχή, αυθεντικότητα. Όλα είναι εκεί και όλα αναδύονται αβίαστα και πειστικά μέσα από την επταετή παραμονή του Χανς Κάστορπ και των υπόλοιπων πρωταγωνιστών στο Ελβετικό σανατόριο. Σε αυτά τα θέματα είμαι ευαισθητοποιημένος την περίοδο αυτή, αυτά συνάντησα και στο βιβλίο. Ένας κοινωνιολόγος, ένας ιστορικός, ένας ανθρωπολόγος, ένας φιλόσοφος, ένας θεολόγος, και ούτω καθεξής, θα έβλεπαν οπωσδήποτε διαφορετικά πράγματα στο τόσο πλούσιο αυτό βιβλίο.

Ο Χανς Κάστορπ είναι ο ήρωας αλλά δεν είναι ηρωικός. Κάθε άλλο. Δεν είναι παρά μία μετριότητα που στην αφέλεια της ώρες-ώρες μας κάνει να απελπιζόμαστε. Και όμως, με αυτόν τον ήρωα ο Τόμας Μαν φωτίζει όλες τις προκλήσεις της ύπαρξης με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Είναι ελεύθερος ενώ ταυτόχρονα είναι απολύτως έγκλειστος και απομονωμένος. Είναι περιτριγυρισμένος από τον θάνατο αλλά αρνείται να ξεκινήσει τη δική του ζωή. Αναβάλλει, χωρίς να γνωρίζει αν έχει την πολυτέλεια αυτή. Είναι ερωτευμένος με τρόπο εφηβικό και εν τέλει μάταιο. Είναι ανώριμος, είναι αφελής αλλά ταυτόχρονα είναι και ανοικτός στις επιδράσεις του περιβάλλοντος του. Δεν είναι ήρωας στατικός. Εξελίσσεται, αλλάζει, ωριμάζει. Καταφέρνει τελικά να φύγει από το Μαγικό Βουνό. Ο Χανς Κάστορπ ενηλικιώνεται. Όσο μπορεί, ατελώς και με πισωγυρίσματα, με το δικό τους ρυθμό και τρόπο. Πως αλλιώς;

Ο Χανς Κάστορπ είναι και ένας καθρέπτης και σαν τέτοιος μας φέρνει μέγιστη αμηχανία. Δεν μας αρέσει, δεν το παραδεχόμαστε αλλά ίσως δεν διαφέρουμε και πολύ από τον Χανς Κάστορπ. Είναι τόσο εύκολο να αφεθούμε στην γοητεία του Μαγικού Βουνού, στην οργιαστική αυτή ελευθερία – ανευθυνότητα, που το βουνό αυτό συμβολίζει, ώστε ο πειρασμός να αναβάλλουμε την συνειδητή ύπαρξη μας εις το διηνεκές είναι τεράστιος.

Εις την Πόλη

Με ρώτησες, τι είναι αυτό που μας κάνει να ξαναγυρνάμε στον τόπο που γεννηθήκαμε, στον τοπο που μεγαλώσαμε. Δεν έχω εύκολη απάντηση. Μπορώ μονάχα να μοιραστώ μερικά πράγματα για τον δικό μου τόπο, για το δικό μου ταξίδι που είναι ταξίδι αποχωρισμού και επιστροφής μαζί.

Γεννήθηκα στην Πόλη, στο Μόδι του Kadikoy (αρχαία Χαλκηδόνα), στην ασιατική πλευρά της Πόλης. Μεγαλώσαμε ως Έλληνες. Αυτή ήταν η ταυτότητα μας. Φύγαμε κυνηγημένοι και φοβισμένοι. Καταλήξαμε στην Ελλάδα. Ήμουν λίγο μικρότερος από 11 χρονών. Ξεριζωθήκαμε. Η Ελλάδα θα ήταν ο τόπος μας πια.

Παλαιό Φάληρο ήταν ο νέος τόπος διαμονής μας. Μείναμε εκεί πολλά χρόνια. Αγάπησα και αγαπώ το Φάληρο, είναι η δεύτερη πατρίδα μου. Έτσι μ΄ αρέσει να το αποκαλώ τώρα.

Με την Πόλη τα πράγματα υπήρξαν πιο πολύπλοκα. Ο αποχωρισμός ήταν τραύμα. Δεν το ήξερα. Χρειάστηκε πολύς καιρός, εσωτερικές διεργασίες και πολλή δουλειά για να υποψιαστώ πως το κεφάλαιο Πόλη μόνο νεκρό δεν ήταν μέσα μου. Μίλησα με άλλους Κωνσταντινουπολίτες, άκουσα τις ιστορίες τους. Ζυμώθηκε το πράγμα μέσα μου.

Η Πόλη δεν είναι ένας γεωγραφικός τόπος είναι κομμάτι της ψυχής μου. Λίγο με ενδιαφέρει το πόσο έχει αλλάξει. Λίγο με ενδιαφέρει το ποιοι την κατοικούν σήμερα. Μέρος αυτού που είμαι είναι για πάντα δεμένο με τις πρώτες εκείνες εικόνες, ήχους, αρώματα που έζησα εκεί.

Επιστρέψαμε στην Πόλη το 2004. Για ένα ταξίδι. Όλη η οικογένεια μαζί. Ήταν ένα "κλείσιμο" που όλοι χρειαζόμασταν. Ήταν ένα χρέος προς τους ίδιους μας τους εαυτούς. Σήμαινε πολλά. Τα περισσότερα δεν ειπώθηκαν με λόγια. Δεν υπήρχε ανάγκη. Είμαστε εξαιρετικά τυχεροί που το καταφέραμε. Ο χρόνος πάντα πιέζει. Οι γονείς δεν θα είναι για πάντα μαζί μας. Το ξέραμε και το ήξεραν.

Αυτό το "κλείσιμο" ήταν ταυτόχρονα μια αρχή. Αρχή μιας νέας σχέσης με την Πόλη. Με την Πόλη μου. Την σύγχρονη και την παλιά, την πραγματική και αυτήν του φαντασιακού μου.

Το 2006 πηγα ξανά στην Πόλη μαζί με τη Φ. Μαζί της το γνώριμο τοπίο απέκτησε μιαν άλλη φρεσκάδα. Η Πόλη δεν είναι πια μόνο νοσταλγικό παρελθόν, έγινε και ζωντανό παρόν. Το ταξίδι συνεχίζεται...