Τι είναι η ενδοσκόπηση, τι είναι ο αναστοχασμός και τι είναι η θεραπευτική συνομιλία; Και πώς όλα αυτά σχετίζονται με τη θεραπευτική πρακτική; Θα ξεκινήσω με τους όρους. Ο όρος ενδοσκόπηση είναι ιατρικός. Σχετίζεται με το ενδοσκόπιο. Το οποίο είναι ένα εργαλείο που όπως λέει και η λέξη διευκολύνει στο να βλέπουμε μέσα στο σώμα. Αμέσως το πρώτο ερώτημα που έρχεται για την ψυχοθεραπεία είναι, υπάρχει «μέσα» και «έξω» σε αυτό που είμαστε, υπάρχει μέσα και έξω στις ψυχικές μας διεργασίες; Τι είναι το μέσα και τι είναι το έξω; Μπορούμε να τα ξεχωρίσουμε; Ποιος είναι αυτός που κοιτάζει μέσα και τι είναι αυτό το μέσα προς το οποίο κοιτάζει;Αν απομακρυνθούμε από την θεωρητική αναζήτηση των όρων και πάμε προς την θεραπευτική πρακτική, εκεί θα δούμε ότι όταν έχουμε απέναντι μας έναν άνθρωπο με τον οποίο δουλεύουμε θεραπευτικά, η αφήγηση του τείνει είτε προς την εσωτερικότητα είτε προς την εξωτερικότητα. Μερικές φορές μοιάζει, τα λόγια που χρησιμοποιεί ο θεραπευόμενος να είναι ήδη έτοιμα και προσχηματισμένα, ωσάν να ανήκουν σε κάτι πιο εξωτερικό και να έχουν σταθεροποιηθεί, να είναι παγιωμένα. Μοιάζει πολλές φορές ο θεραπευόμενος να τα φέρνει και να τα χρησιμοποιεί όπως θα μεταχειριζόταν κάποια αντικείμενα που έχει μπροστά του, στη διάθεση του. Με τρόπο χρηστικό. Αυτή είναι η κατάσταση εξωτερικότητας. Από την άλλη, μερικές φορές, ο θεραπευόμενος, ή κάποιοι θεραπευόμενοι, μοιάζει να είναι συνδεδεμένοι με μία εσωτερική, ζωντανή πηγή, μία ροή, κάτι το ασχημάτιστο, με το οποίο ερχόμενοι σε επαφή, έρχονται σε επαφή με κάτι το οποίο βρίσκεται σε μία διεργασία δημιουργίας. Κάτι το οποίο δεν έχει παγιοποιηθεί. Και το οποίο μοιάζει να είναι μία ζωντανή πηγή από την οποία εκπορεύεται το βίωμα, εκπορεύονται οι σκέψεις. Για να το δούμε λοιπόν σχηματικά, υπάρχουν δύο διαφορετικοί τρόποι δουλειάς. Ο ένας δίνει έμφαση στην εξωτερικότητα και ο άλλος στην εσωτερικότητα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ως επί το πλείστον, η πιο θεραπευτικά παραγωγική δουλειά γίνεται όταν ο θεραπευόμενος είναι σε επαφή με αυτή την εσωτερική πηγή και είτε κατέχει την ικανότητα να συνδέεται με την πηγή αυτή, είτε μέσα από την θεραπευτική διαδικασία και τις θεραπευτικές παρεμβάσεις, έχει διευκολυνθεί στο να το κάνει.
Με αυτά που έχω πει μέχρι στιγμής, θέλω να τονίσω ότι υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι λειτουργίας, ο ένας συνδέεται με την εσωτερικότητα και ο άλλος με την εξωτερικότητα. Προφανώς αυτά είναι αλληλένδετα. Και να προσθέσω εδώ ότι ό,τι έρχεται από την εσωτερικότητα, και γίνεται λόγος, μετατρέπεται σε εξωτερικότητα. Θα δώσω εδώ μια εικόνα που ίσως το περιγράφει καλύτερα. Ας φανταστούμε μια ροή από λάβα που προέρχεται από ένα ενεργό ηφαίστειο. Ή λάβα αυτή, όπως βγαίνει ρευστή από ένα ηφαίστειο, συναντά τον αέρα ή το νερό και έτσι στερεοποιείται. Με τον ίδιο τρόπο, αυτά τα οποία ο θεραπευόμενος φέρνει, από τη ζωντανή εσωτερική του πηγή, μετατρέπονται σε κάτι παγιωμένο πλέον και στερεοποιούνται.
Ας πάμε για λίγο και στον δεύτερο όρο που εξετάζουμε σήμερα. Τον όρο του «αναστοχασμού». Αυτό που σε πρώτη φάση μας λέει η λέξη είναι ότι ξανά-στοχάζομαι κάτι. Υπάρχει μία επανάληψη. Αυτή η επανάληψη προϋποθέτει ότι υπάρχει κάτι το οποίο είτε έχει λεχτεί, είτε έχει συμβεί και καλούμαστε, μέσα από την ανασκόπηση να το ξαναδούμε, να το ξανασκεφτούμε, να το ξαναεπεξεργαστούμε. Υπάρχει μία επανάληψη λοιπόν εκεί. Ένα ξαναγύρισμα. Για να συνδέσουμε με αυτό που έλεγα προηγουμένως για τη σχέση εσωτερικότητα εξωτερικότητας, όπου λέγαμε ότι κάτι που εκπορεύεται από το χώρο της εσωτερικότητας έχει τα χαρακτηριστικά της ρευστότητας, της αβεβαιότητας, της έλλειψης μορφής, όπως η πυρωμένη λάβα, και μετατρέπεται μετά σε κάτι παγιωμένο. Ίσως, μέσα από τη διαδικασία του αναστόχασμού, εδώ κινούμαστε προς μία αντίθετη πορεία. Αυτό που είναι παγιωμένο, φανερό και βρίσκεται στην εξωτερικοτήτα, ο αναστοχασμός το θέτει εκ νέου, στον χώρο της εσωτερικότητας. Εκεί όπου η επεξεργασία θα ανανεώσει αλλά και εν μέρει θα το αφομοιώσει. Πιθανώς χωρίς να το διαλύσει εντελώς, χωρίς αυτό και να μπορεί και να αποκλεισθεί. Γιατί μιλάμε για μία διαδικασία αναθέρμανσης, για να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε την αναλογία της εσωτερικότητας σαν κάτι που θυμίζει το εσωτερικό ενός ηφαιστείου. Ο αναστοχασμός λοιπόν φέρνει το εξωτερικό, σε επαφή, ξανά, με τον βαθύ πυρήνα του είναι μας. Εκεί συμβαίνουν επεξεργασίες, αλλαγές. Αυτά που έχουν σχηματιστεί μπορεί να μην διαλυθούν απόλυτα, αναβαπτίζονται ωστόσο στην εσωτερικότητα. Αλλάζουν αλλά και μέσα από αυτή τη διαδικασία επηρεάζουν με κάποιο τρόπο και τον εσωτερικό πυρήνα.
Ο τρίτος όρος που σήμερα εξετάζουμε είναι η θεραπευτική συνομιλία. Ο όρος αυτός έχει άμεσα να κάνει με τη διαχείριση της σχέσης μεταξύ εσωτερικότητας και εξωτερικότητας ως θεραπευτική πράξη. Και μπορεί να παίρνει όλες τις μορφές εκείνες, οι οποίες έχουν στόχο την διευκόλυνση της δουλειάς σε ένα επίπεδο που είναι πλησιέστερο προς την εσωτερικότητα παρά το αντίθετο. Η συνομιλία έχει να κάνει λοιπόν με την αντίδραση του θεραπευτή σε αυτό που έρχεται από τον θεραπευόμενο, είτε προέρχεται από τον εσωτερικό πυρήνα του θεραπευόμενου είτε έχει περισσότερο τα χαρακτηριστικά της εξωτερικότητας. Η θεραπεία πραγματοποιείται λοιπόν μέσα από την συνομιλία αυτή. Ο θεραπευτής επικοινωνεί τη δική του αντίδραση σε αυτά τα οποία έχει ακούσει. Η αντίδραση αυτή μπορεί να πάρει φυσικά πολλές και ποικίλες μορφές. Αλλά σε σχέση με το θέμα το οποίο σήμερα διαπραγματευόμαστε μπορούμε να πούμε ότι μεγάλο μέρος των θεραπευτικών παρεμβάσεων, της θεραπευτικής συνομιλίας, αποσκοπεί στη διευκόλυνση της δουλειάς του θεραπευόμενου με έναν τρόπο που είναι πλησιέστερος στην εσωτερικότητα. Ασφαλώς υπάρχουν πολλοί και διάφοροι τρόποι που προάγουν την δουλειά στο επίπεδο της εσωτερικότητας και η κάθε θεραπευτική προσέγγισης προσφέρει και μία διαφορετική εναλλακτική. Η ανάπτυξη των τρόπων, από την υπαρξιακή σκοπιά, όπως εμείς την αντιλαμβανόμαστε απαιτεί εκτεταμένη ανάλυση και παρουσίαση, πράγμα που δεν μπορεί να γίνει στο πλαίσιο αυτής εδώ της ομιλίας.
Ενδεικτικά μόνο θα αναφέρω δύο μεγάλες κατηγορίες θεραπευτικής εργασίας που αποσκοπούν εν τέλει ακριβώς στη ψυχοθεραπευτική δουλειά σε επίπεδα που τείνουν προς την εσωτερικότητα του θεραπευόμενου.
Η πρώτη κατηγορία είναι η Έμφαση στο Εδώ και Τώρα. Μπορούμε να ξεχωρίσουμε εδώ δύο υποκατηγορίες. Η πρώτη είναι η έμφαση στο εδώ-και-τώρα εστιάζοντας στο ενδοπροσωπικό επίπεδο. Η δεύτερη υποκατηγορία επικεντρώνεται στο διαπροσωπικό επίπεδο.
Την άλλη κατηγορία θεραπευτικής δουλειάς την ονομάζουμε υπαρξιακή ενημερότητα και με τον όρο αυτόν εννοούμαι κάθε παρέμβαση του θεραπευτή η οποία εστιάζει, αναδεικνύει και βοηθάει στην επεξεργασία των βασικών υπαρξιακών ζητημάτων που, εξ ορισμού, αφορούν όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους.
Συνοψίζοντας, υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι δουλειάς στην θεραπευτική διαδικασία. Ο ένας δίνει έμφαση στην εξωτερικότητα και ο άλλος στην εσωτερικότητα. Θεωρούμε ότι είναι επιθυμητό στις περισσότερες των περιπτώσεων να δουλεύουμε όσο το δυνατόν πλησιέστερα στην εσωτερικότητα. Συνεπώς, μεγάλο μέρος της θεραπευτική δουλειάς είναι η προσπάθεια να κινηθεί ο θεραπευόμενος από το επίπεδο εξωτερικότητας προς ένα επίπεδο μεγαλύτερης εσωτερικότητας. Ο αναστοχασμός είναι ένας από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους η θεραπευτική συνομιλία διευκολύνει την μετάβαση από το ένα επίπεδο στο άλλο. Να τονιστεί φυσικά ότι η διαδικασία αυτή δεν είναι σε καμία περίπτωση μονοσήμαντή αλλά παλινδρομική. Για την υπαρξιακή θεραπεία οι δύο βασικοί τρόποι δουλειάς είναι η έμφαση στο εδώ και τώρα και η υπαρξιακή ενημερότητα. Και οι δύο αυτοί τρόποι, όταν εφαρμόζονται από κάποιον έμπειρο θεραπευτή, μέσα στο κατάλληλο θεραπευτικό περιβάλλον, μπορεί να διευκολύνουν την θεραπευτική δουλειά, δίνοντας πρόσβαση στον ζωτικό, εσωτερικό πυρήνα του είναι, που υπάρχει σε κάθε θεραπευόμενο και φυσικά σε κάθε άνθρωπο.
Αλεξης Χαρισιάδης
Το παραπάνω κείμενο είναι μία από τις ομιλίες που έγιναν στη συνάντηση των παρακάτω τριών εταιρειών:
· Η Ελληνική Εταιρεία Υπαρξιακής Ψυχολογίας «Γίγνεσθαι»
· Το Ελληνικό Κέντρο Focusing (Προσωποκεντρική και Focusing-βιωματική Προσέγγιση).
· Η Ελληνική Εταιρεία Φαινομενολογικής-Υπαρξιακής Ανάλυσης και Ψυχοθεραπείας (Hellenic Society of Daseinsanalysis)
Οι τρείς αυτές εταιρείες συνδιοργανώνουν, για 2η χρονιά, ένα σεμινάριο, που έχει τη φιλοδοξία να συμβάλει στην περαιτέρω εμβάθυνση του φαινομενολογικού βλέμματος στο πεδίο της ψυχοθεραπείας στη χώρα μας.
Οι έννοιες που αναπτύσσονται στις συναντήσεις όπου εισηγητής είναι ο κ. Ξηροπαϊδης, στις συναντήσεις των τριών εταιρειών που ακολουθούν, θα συζητούνται και θα εξειδικεύονται σε ό,τι αφορά το πεδίο της ψυχοθεραπείας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου